حکومت کریم خان زند:

پس از آنکه نادر توسط تعدادی از سردارانش به قتل رسید، دوباره اوضاع ایران آشفته شد. مدعیان متعددی سربرآوردند و هر کدام بر بخشی از ایران تسلط یافتند. از میراث نادر، فقط خراسان به شاهرخ، نوه نابینای او رسید. شاهرخ تا هنگامی که توسط آقا محمدخان قاجار برکنار شد، در مشهد حکومت می کرد.

در اوضاع و احوال آشفته و ناآرام بعد از نادر که سران ایلات مختلف مشغول جنگ قدرت بودند، کریم خان، رئیس ایل زند، بر دیگر رقیبان پیروز شد. او بیشتر نواحی جنوب، مرکز، شمال و غرب ایران را تحت تسلط خود درآورد و شیراز را به پایتختی برگزید. کریم خان به منظور اینکه نشان دهد فقط خدمتگزار مردم است، به جای عنوان پادشاه، لقب وکیل الرعایا را برای خود برگزید.

او برای صلح و آرامش اهمیت زیادی قائل بود و در دوران حکومت خویش، تا حد امکان کوشید از ادامه دشمنی و جنگ جلوگیری کند.

جانشینان کریم خان:

پس از مرگ کریم خان افراد خاندان او بر سر قدرت با یکدیگر به ستیز پرداختند. درگیری های جانشینان کریم خان، به آقا محمدخان، رئیس ایل قاجار، فرصت داد تا ایل خود را برای پیروزی بر زندیه و دست یابی به حکومت بسیج کند. سرانجام با شکست و قتل لطفعلی خان، آخرین فرمانروای زندیه به وسیله ی خیانت ابراهیم کلانترخان و به دست آقا محمدخان، حکومت زندیان به پایان رسید.

اوضاع و احوال دوره زندیه:

وقوع جنگ های داخلی و خارجی از هنگام تصرف اصفهان توسط افغان ها تا پایان حکومت زندیان، زندگی را بر مردم ایران تیره و تلخ کرده بود. شرایط جنگی و بی ثبات کشور، موجب بروز مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی متعددی شد. فعالیت های کشاورزی ، دامداری و تجارت دچار رکود شد. میزان مالیات و عوارض برای تامین هزینه های جنگ افزایش پیدا کرد. 

بسیاری از دانشمندان و علماء به دلیل آزار و اذیت افغانان و بی اعتنایی و بد رفتاری نادرشاه نسبت به آنان، به کربلا و نجف مهاجرت کردند و در نتیجه، مدارس و حوزه های علمیه متعددی تعطیل شد.

البته در عصر کریم خان به سبب برقراری نسبی امنیت و آرامش، زندگی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی دوباره رونق گرفت و بناهای مهمی از جمله بازار و مسجد وکیل در شیراز ساخته شد.